Żelazo jest jednym z tych pierwiastków, którego odpowiedni poziom w organizmie jest niezwykle istotny dla jego prawidłowego funkcjonowania. Wśród zadań żelaza można wyróżnić chociażby jego obecność w czerwonych krwinkach (erytrocytach), odpowiedzialnych za transport tlenu do wszystkich komórek ustroju. U wielu osób zapotrzebowanie na żelazo w pełni pokrywa dieta, bogata w produkty zawierające ten składnik. Niektóre grupy ze zwiększonym zapotrzebowaniem na żelazo (takie jak kobiety w ciąży i w połogu) czy osoby bardziej narażone na niedobory żelaza (przykładowo – weganie i wegetarianie), powinny zastanowić się nad modyfikacją diety i/lub nad sięgnięciem po wsparcie w postaci suplementu diety.

 

Preparaty z żelazem – u kogo mogą okazać się potrzebne?

 

Tak, jak zostało to wspomniane powyżej – niektóre grupy osób dotyka, bardziej niż inne, zwiększone ryzyko niedostatecznej podaży żelaza wraz z dietą. Wśród nich wyróżnić można przywołane już kobiety w ciąży (a także będące w połogu oraz karmiące piersią – więcej informacji o tej kwestii znajduje się w artykule Żelazo w ciąży - dlaczego warto je uzupełniać? Co jeść, żeby dostarczyć żelazo?, do którego lektury serdecznie zachęcamy), osoby po dużych urazach i/lub operacjach, przyjmujące niektóre leki (zaburzające wchłanianie mikro- i makroelementów z diety), a oprócz tego – seniorów, alergików (mających alergie pokarmowe) czy osoby z wybiórczością pokarmową (często dotyczy to dzieci). W jaki sposób jednak rozpoznać, że organizm zagrożony jest ryzykiem niedoboru omawianego pierwiastka? Przede wszystkim obserwując u siebie charakterystyczne objawy, obejmujące:

 

• ciągłe uczucie zmęczenia i znużenia, senność w ciągu dnia, rozkojarzenie, pogorszenie funkcji poznawczych (w tym pogorszenie zdolności do skupienia się);

 

Każda osoba odczuwająca wymienione powyżej objawy, powinna zgłosić się do lekarza i skontrolować co najmniej morfologię krwi, poziom żelaza oraz poziom ferrytyny (w przypadku wegan i wegetarian – dodatkowo poziom witaminy B12).

 

Preparaty żelaza: najlepiej przyswajalne żelazo – czyli jakie żelazo najlepiej suplementować?

 

Najlepsze żelazo to takie, które zostanie pacjentowi zalecone przez lekarza – i to właśnie wytycznymi specjalistów należy kierować się przy wyborze konkretnych suplementów diety. Niemniej, warto oczywiście wiedzieć, jak czytać opisy i etykiety tego typu produktów. Można w nich bowiem spotkać specyficzne sformułowania – żelazo (II) oraz żelazo (III). W praktyce oznacza to, że dany preparat zawiera żelazo na II stopniu utlenienia lub też na III stopniu utlenienia. Aby pierwiastek mógł wchłonąć się w jak największym stopniu, przy przyjmowaniu preparatów z żelazem na III stopniu utlenienia, musi zostać zredukowany do II stopnia (Fe II).

 

Producenci suplementów diety z żelazem, najczęściej wykorzystują żelazo w takich postaciach, jak furman żelaza, diglicynian żelaza, siarczan żelaza oraz glukonian żelaza – i to właśnie tych składników aktywnych, jako najczęściej stosowanych i dobrze przebadanych, warto poszukiwać w suplementach diety z żelazem.

 

O czym należy pamiętać, suplementując żelazo? Preparaty wieloskładnikowe i kwestia skutków ubocznych

 

W przypadku konieczności suplementacji żelaza należy pamiętać o kilku ważnych zasadach i kwestiach, które są istotne nie tylko w kontekście uzyskania zamierzonych efektów, ale również wpływają na komfort pacjenta przyjmującego preparaty żelaza:

 

• przyjmowanie żelaza może niestety powodować występowanie skutków ubocznych. Osoby zażywające żelazo najczęściej skarżą się na objawy ze strony układu pokarmowego (biegunki lub zaparcia, mdłości i wymioty), a także na metaliczny posmak w ustach. Jeśli tego typu symptomy utrudniają codzienne funkcjonowanie, warto zgłosić się na konsultację do lekarza – może on zalecić żelazo pod inną postacią, wskazać na konieczne modyfikacje w zakresie przyjmowania preparatu czy też przepisać preparat o zmodyfikowanym uwalnianiu;
• efekty suplementacji żelazem warto monitorować – regularne badania krwi pozwalają na śledzenie rezultatów suplementacji, a także zapobiegają wystąpieniu nadmiaru tego pierwiastka – który ma swoje negatywne konsekwencje zdrowotne;
• żelazo często występuje pod postacią preparatów wieloskładnikowych – część z nich uzupełniona jest o witaminę B12 (szczególnie istotną u wegan i wegetarian), inne z kolei zawierają dodatkowo witaminę C, a jeszcze inne – takie jak witaminy dla kobiet starających się o dziecko lub będących w ciąży – kwas foliowy, jod czy kwasy omega. Przed rozpoczęciem suplementacji takim preparatem, warto zgłosić się po poradę do lekarza prowadzącego.

 

Warto na zakończenie dodać, że przed podjęciem decyzji o suplementacji koniecznie trzeba przyjrzeć się diecie i – w razie takiej potrzeby – poczynić w niej pewne modyfikacje. Źródła dobrego żelaza z pożywienia to przede wszystkim mięso i ryby (jest to tak zwane najlepsze żelazo hemowe, które wchłania się z przewodu pokarmowego w kilkudziesięciu procentach), ale również w jajkach i produktach roślinnych (to z kolei żelazo niehemowe, wchłaniające się słabiej – w kilku procentach). Przy zaobserwowaniu przewlekłego zmęczenia czy osłabienia kondycji włosów może okazać się, że modyfikacja jadłospisu będzie wystarczającą metodą na uzupełnienie poziomu żelaza – na przykład w przypadku kobiet w ciąży, diety kobiety karmiącej czy sportowców, wykazujących zwiększone zapotrzebowanie na omawiany pierwiastek. W momencie pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości lub niemożności uzupełnienia diety o bogate źródła żelaza, należy skonsultować się z lekarzem.

 

Źródła:

1. Karakulska-Prystupiuk, Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Lekarz POZ 1/2019
2. Żelazo [w:] Baza Leków Medycyny Praktycznej online, https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=858, dostęp: 19.02.2025
3. Mgr farm. M. Pelczarska, Suplementacja żelaza z perspektywy farmaceuty [w:] aptekarski.com, https://aptekarski.com/artykul/suplementacja-zelaza-z-perspektywy-farmaceuty, dostęp: 19.02.2025
4. Dr n. med. A. Pleskaczyńska, Zapobieganie niedoborowi żelaza i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci [w:] Pediatria po Dyplomie 06/2017
5. Żuk, K. Skrypnik, J. Suliburska, Analiza wybranych grup spożywczych wzbogaconych w żelazo [w:] Forum Zaburzeń Metabolicznych 2018, tom 9, nr 3
6. Dr n. med. i n. o zdr. J. Malinowska, Żelazo – znaczenie, źródła, przykłady realizacji z diety [w:] Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, ncez.pzh.gov.pl, dostęp: 19.02.2025
7. dr hab. n. med. M. Matysiak, Które związki żelaza najlepiej się wchłaniają? [w:] Medycyna Praktyczna, 12.05.2022
8. Falkowska, L. Ostrowska, Niedokrwistość u kobiet ciężarnych [w:] Borgis – Nowa Medycyna 3/2010